Minorelezhioù yezhel

Minorelezhioù yezhel a bep-seurt 

Ar pezh a anver minorelezhioù yezhel a c’haller renkañ diwar ar pezh a heul :

  • Mab-den a orin henvroat o vevañ war un douar ma vez kaset war-raok ur yezh pennañ gant he Stad-ren, hag a vez rediet d’he dilezel alies evit abegoù enbarzhañ ha chom bev.
  • Mab-den skarzhet diouzh o bro c’henidik, divroidi pe repuidi, ha peurliesañ o-daou, a zilez o yezh peurliesañ evit abegoù enbarzhañ ha chom bev.
  • Tud a gomz yezh ar sinoù (ha c’hwitellaet) dreist-holl tud gant kudennoù klevet, met ivez tud klevet hag a gomz LSF evit abegoù familh pe micherel.

 

An dud-se n’int ket ur minorelezh hepken evit a sell ouzh an niver a gomzerien, ur minorelezh int ivez evit a sell ouzh ar gwirioù da ezteurel o yezh, dre ma n’int ket anavezet ent-ofisiel o yezhoù ha ma vezont sellet outo evel diouzh al lezenn a-wechoù zoken.

Bugale ar minorelezhioù yezhoniel ne soñjont ket dezho bezañ degemeret gant ar yezh pe ul lodenn. Ret eo deomp lezel a-gostez ar yezh all a vez komzet en ho familhoù, pe en tu all d’ar yezh hêrezh e lec’h ho zud eus ho youl dereat pe eus youl ho zud.

Anv a ra ar raktres eus Atlas Yezhoù en Arvar er Bed embannet gant an UNESCO.

Heskinerezh ha diforc’hidigezh yezhel 

An darn vrasañ eus ar minorelezhioù yezhel o deus gouzañvet heskinerezh yezhel.

  • Difennet e oa bet ar yezhoù sinet betek 1991 rak krediñ a raed e oa ar jestroù ur riskl da dreuzkas an tuberkuloz, setu ma veze skuilhet koar tomm e divskouarn ar vugale vouzar yaouank evit “distankañ o divskouarn.”
  • Ret eo d’an enbroidi lakaat a-gostez o yezh-familh evit en em enframmañ kousto pe gousto. Ar gelennerien hag ar vedisined a ali c’hoazh a-enep an divyezhegezh, ha klask a ra an dud logopediezh evit diverkañ o pouez-mouezh evit kavout labour. Kalz a dud a vez c’hoazh o c’houzañv gwallziforc’hioù liammet ouzh o yezh, ar pezh a zastum un identelezh disheñvel.
  • Betek ar bloavezhioù 1980 (en holl drevadennoù) e oa ret d’an henvroidi dougen un arouez en-dro d’o gouzoug er skol ha reiñ da c’houzout e oa ur gamarad-ez a gomze o yezh. Ma veze echuet an devezh-skol gant an arouez e veze ar c’hastiz korfel peurliesañ : dougen ur maen e-pad un eurvezh, leuniañ ar pod-privezioù, pe gwalc’hiñ ar genoù gant soavon. Ar yezhoù henvroat a vez sellet outo evel diouzh ar vonreizh c’hoazh hiziv an deiz.

 

Ar glotofobiezh eo an termen implijet evit deskrivañ an diforc’hidigezh yezhel diazezet war pouez-mouezh, eztaolioù, pe emzalc’hioù, a laka un den da vezañ stigmatizet pe da vezañ skarzhet diwar faktoroù yezhel.

An heskinerezh yezhel a zo bet teuliet mat-tre el levr a-berzh ar yezhoniourien

 

An heskinerezh yezhoniel a zegas un emzalc’h noazus : ar vezh. Mezh a-enep e-unan, e orin, e sevenadur, e identelezh, ar re all, hag e familh, piv ne zlefe ket komz ar yezh difennet, mezhus ha lous-se. Rummadoù a-bezh (e milionoù) a zo taget gant ar gudenn-se. N’eo ket un sujed bihan : hêrezet hon eus an heskinerezh yezhoniel evel reolenn ; ni a ziskennidi. Ur skandal ramzel eo hag a liamm an trevadenniñ, an drougimplij bugale, ar skoueriekaat, an emframmañ rediet, an etnogenlazh, hag all. Nebeut-tre a Stadoù hiziv an deiz o deus embannet digarezoù ofisiel evit an droug graet d’ar boblañsoù-se.

 

Anvet e vez “komzerien mut” (Silent Speakers) tud o deus divizet a-ratozh pe a-ratozh chom hep komz ar yezh ken abalamour d’ur gwallzarvoud.

E bro Ganada, “Kuzul Sevenadurel evit ar Pobloù Kentañ” (First People’s Cultural Council – FPCC) en deus savet ur programm resis evit sikour ar “Silent Speakers” da adtapout o yezh, roet gant ar bobl Sámi eus Skandinavia. A-benn un nebeud sizhunvezhioù e c’hallo ar c’homzerien ober war-dro ar vezh ha komz en-dro.

Skipailh ar C’helc’hioù Yac’haat d’ar Yezh “Ober war dro” a zo bet e darempred gant izili kuzul-merañ FPCC e karg eus ar programm “Reclaiming my language” evit ar Raktres “Silent Speakers” hag ivez “Mentor-Apprentice”.

Disurentez yezhel

An anv boutin en istor ar minorelezhioù yezhel eo an disurentez yezhel. Dont a ra ar mennozh-se eus ar sokioyezhoniezh hag implijet e vez evit deskrivañ an emzalc’hioù (mezh, anken, didalvoudegezh) a c’hall ur c’homzer kaout diwar-benn implij ur yezh, o harzañ anezhi.

Dont a ra an disurentez yezhel war-eeun eus an endro sokial eus buhez ar minorelezhioù, dre an digenvezded krouet gant ur yezh dianavezet en un endro yezh dreistordinal. Peogwir n’eo ket ofisiel ma yezh, peogwir n’eo ket degemeret mat, n’eo ket anavezet, n’eo ket priziet, ha peogwir e vez stigmatizet ma divyezhegezh pe ma pouez-mouezh, en em santan diasur.

Evit lod e c’hell padout meur a vloaz a-raok adtapout an droug-spered a zeu eus ar c’holl yezh ; evit lod all e c’hell padout ur vuhez. Jean-Jacques Kress ha Pierre Boquel, evel kalz re all, a ziskouez bremañ e c’hall an droug-spered yezhel bezañ treuzkaset dre meur a rummad zoken. Ha dre zegouezh eo e vefe meur a hini eus ma familh logopedourien ? Hag-eñ e oa bet gouzañvet gant tud all gant kudennoù stagañ a-raok ar mare ? Diskouez a ra ar skiantoù bremañ e c’hallfe bezañ abalamour d’un troc’h yezhel spontus evit ul lodenn.

Ar C’helc’hioù yac’haat ar yezh zo ur c’hinnig evit mont kuit eus dinamikoù ar galloud binarel a-benn adtapout ar surentez yezhel e deskiñ pe implij ur yezh gant ur yezher en e zarempredoù pemdeziek, pe e vefe en un endro divyezhek, en amzer dremenet, en amzer vremañ pe en amzer da zont.

Evel m’en deus lavaret Anjela Duval, ar yezh eo an alc’hwez aour : an nor d’ar sevenadur, d’an identelezh, ha d’hon sevel psikologel (ha korfel zoken) eo ; un nor digor eo d’ar bed, d’ar re all, d’hon tadoù-kozh, ha d’an Douar.

Petra eo ur c'helch yac’haat d’ar yezh ?